3194 kez okundu
29 ekim 2015 perşembe
Tarih 29 Ekim 1923... Meclis, toplandı. “Yaşasın” nidaları arasında Cumhuriyeti kabul etti.
İşte bir millete, demokrasi özgürlük ve aydınlanma getiren destanın öyküsü:
Türk Milleti’nin Kurtuluş Mücadelesi 19 Mayıs 1919’da başladı. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, Samsun’a ayak bastı. Parçalanmış bir milleti birleştirdi. İmkansızlık içindeki bir orduyla tüm dünyaya meydan okudu. Diğer yandan da Ankara’da yeni devletin temelleri atıldı. 23 Nisan 1920’da, Türkiye Büyük Millet Meclisi kuruldu. Yeni Anayasa yazıldı. Zafer, son düşman askerinin İzmir’de denize dökülmesiyle geldi… Ama bu daha başlangıçtı. Asıl destan, bir sonbahar akşamı Ankara’da alınan kararla başladı.
Tarih 28 Ekim 1923… Genç Türkiye Devleti, hükümet kriziyle karşı karşıya kaldı. Mustafa Kemal, bundan çıkış için kararını verdi. Anayasa’nın ilk maddesi, “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” sözüyle müjdelenen Cumhuriyet’i ilan etme vakti gelmişti!.. Ulu Önder, yakın çalışma arkadaşlarını Çankaya Köşkü’ne akşam yemeğine davet etti. Masada, İsmet İnönü, Fethi Okyar, Kazım Özalp vardı. Mustafa Kemal, “Beyler yarın Cumhuriyet’i ilan ediyoruz” dedi. Yemekten sonra da Meclis’e sunulacak kanun teklifi üzerinde çalışmaya başladılar.
29 Ekim 1923, akşam saat 18.45’te Millet Meclisi toplandı. İsmet İnönü, Anayasa’nın birinci maddesinin “Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir” biçiminde değiştirilmesi için görüşme açılmasını istedi. Meclis’te heyecanlı konuşmalar yapıldı. Görüşmeler sonrası kanun teklifi oy birliğiyle kabul edildi. Meclis’te “Yaşasın Cumhuriyet” nidaları yükselmeye başladı. Saat 20.30 civarıydı. Bu dakikadan itibaren Türkiye Devleti’nin adı Türkiye Cumhuriyet olmuştu.
Millet ise Meclis önünde çıkacak kararı bekliyordu. Cumhuriyet’in ilanı ve Atatürk’ün Cumhurbaşkanı seçilmesi büyük bir coşkuyla karşılandı. Cumhuriyet’in ilk kutlanışı da 29 Ekim 1923 akşamı oldu. Cumhuriyet’in bayram olarak kutlanması ise 1925 yılında çıkarılan bir kanunla oldu… Cumhuriyet’in ilan edildiği 29 Ekim günü, tüm yurtta şenliklerle kutlanmaya başlandı. Son yıllarda, Cumhuriyet’e ve Mustafa Kemal’e yönelik itibarsızlaştırma çabalarına rağmen, coşku hiç azalmadı. Millet, kendisine bağımsızlık, egemenlik, aydınlanma ve demokrasi getiren Cumhuriyet Bayramı’na sahip çıktı.
Cumhuriyet öncesi
Osmanlı Devleti, hüküm sürdüğü 624 yılda 36 padişah tarafından yönetilmiştir. Padişah, şah, kral, hakan, imparator, sultan gibi tek kişiye dayalı yönetim sistemine "mutlakiyet" adı verilmiştir. Mutlakiyet yönetiminde egemenlik kayıtsız şartsız, tek bir kişidedir.
Mutlakiyetle yönetilen ülkelerde ülkeyi yöneten kişiye yardımcı olması için meclis kurulurdu. Meclis üyeleri halkın isteklerini yöneticiye duyurur, yasa tasarısını hazırlardı. Bu yasa taslakları yönetici tarafından benimsendiğinde yasalaşırdı. Bu yönetim biçimi ise "meşrutiyet"tir. Meşrutiyette meclisin yetkileri sembolik düzeyde olabileceği gibi bir cumhuriyetteki kadar geniş de olabilir. Osmanlı Devleti'nde 1876 ve 1908 yıllarında olmak üzere iki kez meşrutiyet ilan edilmiştir.
İkinci Meşrutiyet'in ilanından 6 yıl sonra, 1914'te 1.Dünya Savaşı başlamıştır. Dört yıl süren savaş, İttifak Devletleri ile birlikte olan Osmanlı İmparatorluğu'nun yenik sayılmasıyla sonuçlanmış ve Osmanlı toprakları İngiltere, Yunanistan, Fransa, İtalya gibi devletler tarafından işgal edilmeye başlamıştır.
Cumhuriyetin ilanı
Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919'da Osmanlı hükümeti tarafından, bölgede düzeni sağlaması için devletinin bir gemisi ile Samsun'a gönderilmiştir. Ülkenin çoğu ilinde kongreler düzenlemiş ve "Tek bir egemenlik var, o da milli egemenliktir. Milletin egemenliğini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." ilkesiyle, yurdun her tarafından gelen ulus temsilcilerini 23 Nisan 1920 günü Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nde toplamıştır. Meclis Mustafa Kemal Paşa'yı 'Meclis Başkanı' seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde Büyük Millet Meclisi, Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmıştır. Halk ve düzenli ordular düşman kuvvetlerine karşı savaş vermiş, omuz omuza mücadele etmiştir.
Kurtuluş Savaşı'nın zaferle sonuçlanmasının ardından TBMM 1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırmıştır. Padişah Vahdettin, 'vatan haini' ilan edilmiş ve yurdu terk etmiştir.
24 Temmuz 1923 günü İsviçre’nin Lozan şehrindeki Lozan Üniversitesi'nde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileri ile İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, SSCB ve Yugoslavya temsilcileri Lozan Barış Antlaşması'nı imzalamıştır. Bu antlaşma ile yeni bir devletin temelleri atılmış fakat devletin yönetim biçimi henüz belirlenmemiştir.
İkinci dönem Büyük Millet Meclisi, 11 Ağustos'ta ilk toplantısını yapmıştır ve 13 Ekim'de Ankara, başkent ilan edilmiştir. Bu dönemde Atatürk, egemenliğin ulusa dayandığı bir sistem olan cumhuriyet yönetiminin ilanı için hazırlıklar yapmaya başlamıştı. Atatürk 28 Ekim akşamı yakın arkadaşlarını Çankaya'da yemeğe çağırmış ve "Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz," demiştir.
29 Ekim günü Atatürk, milletvekilleri ile görüştükten sonra taslağı hazırlanan "Cumhuriyet" önergesini Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne vermiştir. Meclis önergeyi kabul etmiştir ve böylece Türkiye Devleti'nin yeni yönetimi biçimi Cumhuriyet, yeni ismi "Türkiye Cumhuriyeti Devleti" olarak belirlenmiştir. Atatürk, kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Halk da cumhuriyetin ilanını sevinç ve coşku ile karşılamıştır.
Cumhuriyette, Atatürk'ün de söylediği gibi, egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. Ulus, kendini yönetme yetkisini, kendilerine temsil eden milletvekilleri aracılığı ile kullanır. Cumhuriyet yönetiminde, yurttaşın seçme ve seçilme hakkı vardır. Seçilen temsilciler, yasaları tasarlar ve yöneticileri ulus adına denetler. Ulus, seçimle yöneticileri seçebilir.
Bayram kabul edilmesi
29 Ekim 1923'te TBMM, Teşkilât-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası)’nda yaptığı değişiklikle, devletin yönetim biçimini cumhuriyet olarak ilan etmiştir. Aynı gece bu ilan, atılan 101 pare top ile kutlanmıştır. 1924 yılında ise cumhuriyetin ilanı şenliklerle kutlanmıştır.
2 Şubat 1925'te, Hariciye Vekaleti'nce (Dışişleri Bakanlığı) düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerilmiştir. Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelenmiş ve 18 Nisan'da karara bağlanmıştır. 19 Nisan'da ise teklif TBMM tarafından kabul edilmiştir. 628 sayılı bu kanun ile 29 Ekim, 1925'ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde bayram olarak kutlanmaya başlamıştır.