Yaklaşan seçimler öncesinde, partilerin almaları gereken önemli bir karar, ellerindeki kaynakları en etkin biçimde nasıl kullanacakları. Diyelim ki, partinizin seçim butçesi 50 milyon TL, ve sizin adaylarınız 85 seçim bölgesinde diğer partilerin adayları ile yarışacaklar. Elinizdeki butçeyi bu 85 seçim bölgesi arasında nasıl pay edeceksiniz? İlk akla gelen, ve mantıklı gözuken cevap, butçeyi her bölgeden çıkacak milletvekili sayısına oranlı şekilde dağıtmak. Orneğin Bursa’dan 18 milletvekili çıkacağına göre, ve bu rakam seçilecek toplam 550 milletvekilinin yaklaşık %3’u olduğuna göre, Bursa’daki seçim kampanyası harcamaları için butçenin %3’u ayrılmalı denebilir.
Bu yanlış bir karar olur.
Ekonomistlerin bu soruya vereceği cevap şudur: Her seçim bölgesinde harcanacak her bir TL’sının ne kadar etkili olacağını öğrenmek, ve butçeyi bu hesaba göre, paranın en verimli olacağı yerlere aktarmak gerekir.
Harcanacak paraların hangi bölgelerde ne kadar etkili olacağını nasıl anlayacağız? Bunun cevabını verebilmek için, öncelikle, her seçim bölgesinde milletvekilliklerinin oylara göre nasıl dağıtıldığını bilmek gerekir.
Turkiye’de kullanılan seçim metodu, nisbi temsil d’Hondt metodudur. Bu metodun detayını bir örnekle anlatmak daha kolay. Diyelim ki, bir şehirden 7 milletvekili çıkacak. Her parti, seçimden önce, kendi partisinin 7 milletvekili adayının sıralandığı listeyi ilan eder.
Ornek olarak, seçime giren 5 parti olduğunu varsayalım. Bu partilere A partisi, B partisi, C partisi, D, ve E partisi diyelim ve bu 5 partinin de ulusal seçim barajını aştığını varsayalım. Bu şehirde A partisi oylarin %33’unu almış olsun. B partisi %25 oy alsın. Diğer partilerin oy oranlarının da şu şekilde olduğunu varsayalım: C partisi: %20, D partisi: %12, E partisi: %10.
Seçimden sonra, her partinin aldığı oy oranı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e, 5’e, 6’ya ve 7’ye bölunur. Bu bölumlerden ortaya çıkan rakamların en buyuk 7 tanesi hangi partiye ait ise, o partilerin listelerindeki adaylar sıra ile milletvekili olma hakkını kazanırlar.
Aşağıdaki tablo bu hesabı gösteriyor.
Parti isimleri birinci sutunda belirtilmiş durumda. Bu şehirden 7 milletvekili çıkacağı için, her partinin oy oranı sırayla 1’den 7’ye kadar bölunuyor. Orneğin, A partisinin aldığı oy oranı %33. A partisinin aldığı oyu 1’e bölersek 33, 2’ye bölersek 16.5, 3’e bölersek 11, 4’e bölersek 8.3, vs. buluyoruz. B partisinin aldığı oy oranı %25. Bunu 1’e bölersek 25, 2’ye bölersek 12.5,….. 7’ye bölersek 3.6 buluyoruz. Bu bölmelerin sonucunda ortaya çıkan en buyuk rakamlar koyu siyah ile belirlenmiş durumda. En buyuk rakam 33, ve bu rakam A partisine ait. Bu demektir ki, ilk milletvekili A partisinden seçilmis durumda. İkinci buyuk rakam 25, ve B partisine ait. Bu demek ki, bu şehirden seçilen ikinci vekil, B partisinden. En buyuk uçuncu rakam 20, ve C partisine ait; yani şehrin ucuncu milletvekili C partisinden, vs.
Sonuç olarak, bu şehirden çıkacak 7 milletvekilinden uçunun A partisinden, ikisinin B partisinden çıktığını, C ve D partilerinin ise birer milletvekili kazandığını göruyoruz. E partisi ise milletvekili çıkaramamış durumda.
Şimdi aynı şehre bir daha bakalım. Fakat, B partisinin %2 oyu E partisine kaymış olsun. Yani, diğer partilerin oy oranları aynı kalsın, fakat sadece B partisinin oyu % 25’ten %23’e insin ve E partisinin oyu %10’dan %12’ye çıksın. Bu %2 lik oynama bakın ne ciddi bir sonuç değişikliği yaratacak.
Yukardaki tablo bu yeni oy dağılımının sonucunu gösteriyor. % 2’lik oyun B Partisi’nden E Partisi’ne kayması, A partisinin milletvekili sayısını 3’ten 2’ye indirirken E partisinin milletvekili sayısını sıfırdan bire çıkardı. Yani, %2’lik oyun B’den E’ye kayması, A Partisi’nin milletvekili koltuğunu E partisine getirdi. Tabloda, A partisinin kaybettiği vekillik kırmızı, E partisinin kazandığı vekillik ise yeşil renkle gösteriliyor.
Bu örnek gösteriyor ki, Turkiye’deki seçim sisteminin yapısı nedeniyle çok kuçuk oy kaymaları, bir ilden çıkacak bir ya da daha fazla milletvekilinin bir partiden diğerine gitmesine yol açabilmektedir.
Şimdi, 2011 seçimlerinde ortaya çıkmış olan GERÇEK örneklere bakalım. Yerimiz kısıtlı olduğu için uç örnekle yetineceğiz: Bursa, Bolu ve İzmir-Birinci Bölge sonuçları.
2011 BURSA Seçimi:
Kayıtlı seçmen: 1,876,748; Oy kullanan: 1,678,968; Oy kullanmayan: 197,780; Milletvekili sayısı: 18
Barajı geçen partilerin oyları:
AKP: 875,380 (52.14%); CHP: 412,887 (24.59%); MHP: 238,137 (14.18%)
Partilerin kazandıkları milletvekili sayıları:
AKP: 11; CHP: 5; MHP:2
2011’deki bu seçimde, Bursa’da ortaya cıkan bu sonucun yerine eğer şöyle bir durum olsaydı:
AKP’ye oy veren 875,380 secmenden sadece 474 kisi AKP yerine MHP’ye oy vermis olsaydi, veya 2,212 kişi AKP yerine başka bir partiye (mesela CHP’ye) oy vermiş olsaydı, veya
Oy kullanmamış olan yaklaşık 198,000 kişiden sadece 604 kişi, oy kullanıp oyunu MHP’ye vermiş olsa idi:
AKP 11 degil 10 vekil kazanacaktı. MHP’nin vekil sayisi ise 2 degil, 3 olacaktı.
Ote yandan, CHP’nin Bursa’dan bir vekil daha çıkarabilmesi için ya AKP’den yaklaşık 41,800 kişiyi, ya da başka partilerden 64,600 kişiyi kendi safhına çekmesi gerekirdi ki, bu kolay değil.
Aynı şekilde, Bursa’da AKP’nin bir vekil daha kazanabilmesi (11 yerine 12 vekil çıkarması) zordu. Bu iş için AKP’nin CHP’nin 34,000 seçmenini kendisine çekmesi, veya diğer partilerden 115,500 oy kazanması gerekiyordu ki, bu daha zor ve daha çok efor gerektiren bir hamle.
Bu durum şunu gösteriyor ki, CHP ve AKP Bursa’da bir milletvekili daha fazla çıkarma şansından uzaktılar. Fakat MHP, çok az bir gayretle bir milletvekili daha çıkarma şansını heba etti 2011 yılında Bursa’da.
2011 BOLU Seçimi:
Kayıtlı seçmen: 200,401 ; Oy kullanan: 180,153; Oy kullanmayan: 20,248; Milletvekili sayısı: 3
Barajı geçen partilerin oyları:
AKP: 103,908 (57.68%); CHP: 35,504 (19.71%); MHP: 28,537 (15.84%)
Partilerin kazandıkları milletvekili sayıları:
AKP: 2; CHP: 1; MHP:0
2011 Bolu seçim sonuçları, yukarda açıkladığımız seçim formulu çerçevesinde incelendiğinde göruluyor ki, AKP’nin Bolu’dan bir milletvekili daha çıkarması için CHP’ye oy veren gruptan sadece 732 kişiyi, ya da diğer partilerden, veya oy kullanmayan seçmenlerden 2,900 kişiyi kendi safına çekmesi gerekiyordu.
Diğer bir deyişle, eğer AKP Bolu’da CHP’ye oy veren seçmenler içinden yalnızca 732 kişiyi ikna edebilse, Bolu’nun uçuncu milletvekili CHP yerine AKP’li olacaktı.
2011 İZMİR 1. Bölge Seçimi:
Kayıtlı seçmen: 1,428,414; Oy kullanan: 1,248,322; Oy kullanmayan: 180,092; Milletvekili sayısı: 13
Barajı geçen partilerin oyları:
AKP: 454,390 (36.32%); CHP: 528,001 (42.38%); MHP: 134,473 (10.77%)
Partilerin kazandıklari milletvekili sayıları:
AKP: 6; CHP: 6; MHP:1
CHP eğer İzmir 1. Bölge’de AKP’ye oy verenlerden sadece 979 kisiyi (AKP secmeninin binde ikisini) kendi safına çekmiş olsaydı, ya da başka partilerden veya oy vermeyenlerden 2,000 kişiyi sandığa çekebilseydi, bu bölgeden 6 yerine 7 milletvekili çıkaracaktı.
Sonuç olarak, kısaca ozetlemek gerekirse, Turkiye’de her partinin bir şehirden kaç milletvekili çıkaracağını belirlemek için kullanılan modelin yapısı nedeniyle, verilen oyların partiler arasında çok az miktarda oynaması bile, milletvekilli dağılımlarını etkiliyor.
Bu durumda akıllı parti yoneticileri ne yapar? Yukarda da belirttiğim uzere, mali kaynaklar, en etkili olacak yerlerde kullanılmalı.
Bu da şu demektir: 2011 Bursa, Bolu ve İzmir-Birinci Bölge seçimleri için yapılan yukardaki analizin benzerini, şu an itibariyle her seçim bölgesi için yapmak gerekir.
Milletvekili dağılımını belirleyen (ve yukarıda açıklanan) formul belli olduğuna göre, ve Turkiye’de bilimsel yöntemlerle kamu araştırmaları yapan, ve şehir bazında seçmenlerin tercihlerini başarıyla tahmin eden kuruluşlar bulunduğuna göre, çok az oy farkıyla kazanılıp-kaybedilecek milletvekilliklerinin nerelerde olduğunu ortaya çıkarmak kolay.
Bu bilgi ortaya çıktıktan sonra da, kaynakları bu belirlenen şehirlere ve bölgelere aktarmak gerek.
Duha Altındağ ile yaptığımız bir çalışma gösteriyor ki, bu yılki seçimde Meclis’e girecek olan 550 milletvekilinin yaklaşık 40’ı bu şekilde, birkaç yuz oyun, en fazla birkaç bin oyun kayması nedeniyle belirlenecek.
40 milletvekilliğinin bu şekilde kazanılıp-kaybedilmesinin sonucu ise, tek başına iktidar olmak ya da olamamak, veya, muhalefette kalmak ya da iktidar ortağı olmak anlamına gelebilir.
Parti yoneticileri bu tip bilimsel yöntemleri kullanıyorlar mı? Seçimde belli olacak!
Kaynak : http://altibucuk.net/uncategorized/secim-nasil-kazanilir-ve-kaybedilir/